Avaluator 2.0 jest narzędziem wspierającym podejmowanie decyzji w terenie zagrożonym lawinowo. Został opracowany z myślą o ludziach, którzy mają podstawową wiedzę na temat lawin i zagrożenia lawinowego, ale potrzebują efektywnie przełożyć ją na wybór drogi w terenie i konkretne decyzje. Zdecydowaliśmy się na zakup licencji Avaluatora i tłumaczenie broszury oraz karty, bo w naszej ocenie to podejście ma wiele zalet w porównaniu do obecnych i rozpowszechnionych w Europie strategii lawinowych. Zapoznanie się z założeniami Avaluatora, nawet potraktowane tylko jako ciekawostka rozszerzająca horyzonty wiedzy lawinowej, może dać wielu osobom nową, szerszą perspektywę w zakresie unikania wypadkow lawinowych i zwrócić uwagę na czynniki niedoceniane w polskiej edukacji lawinowej.
W ostatnich trzech dekadach w Europie powstało wiele różnych meteod pomagających oceniać ryzyko i podejmować decyzje. Do metod stworzonych na potrzeby rekreacyjne należą: Metoda Filtrowania i Metoda Redukcji, SnowCard, Stop-or-Go i Nivo Test. Narzędzia te opierają się na statystycznym opracowaniu historii wypadków i ich okoliczności, i usiłują w zobiektywizowany sposób dostarczyć użytkownikom informację „Idź” lub „Nie idź”. Opracowany w Kanadzie Avaluator opiera się na odmiennym podejściu, bo jego twórcy świadomie założyli, że ma on być narzędziem wspomagającym postrzeganie zagrożenia, ale zostawiającym pełną odpowiedzialność za podejmowane decyzje po stronie użytkownika. Jest to bardzo istotne między innymi ze względu na to, że różne grupy użytkowników akceptują bardzo różny poziom ryzyka. Przypisanie jednej progowej wartości dla rekomendacji „Nie idź” musi więc owocować tym, że będzie ona albo zbyt restrykcyjna dla użytkowników o eksperckich kompetencjach (które pozwalają zmniejszyć zagrożenie bardzo subtelnymi działaniami, np. odpowiednią techniką jazdy albo bardzo precyzjnym wyborem śladu w obrębie jednego stoku), albo zbyt mało restrykcyjna dla osób o bardzo małym doświadczeniu (które po uzyskaniu korzystnej interpretacji sytuacji lawinowej dla danego stoku nie zoptymalizują swojego zachowania). Stąd Avaluator ocenia zagrożenie w trzech kategoriach określonych jako „Uwaga”, „Podwyższona uwaga” i „Niezalecane”. Pokazuje więc zakres kompetencji potrzebny do działania, ale pozostawia ocenie użytkownika, jaki zakres ryzyka akceptuje.
Avaluator 2.0 powstał w 2010 roku w wyniku prac ekspertów Canadian Avalanche Centre (dr. Pascal Haegeli i in.). Jest to ewolucja oryginalnego Avaluatora (2006), stworzonego w wyniku trzyletniego projektu badawczego ADFAR (Avalanche Decision Framework for Amateur Recreationists), prowadzonego przez Canadian Avalanche Association. Istotą projektów ADFAR (bo Avaluator 2.0 powstał na podstawie wyników drugiego projektu) było uchwycenie i zintegrowanie kluczowych aspektów oceny stosowanych przez zawodowych przewodników górskich i narciarskich (głównie certyfikowanych przez IVBV). Takie podejście do tematu zapobiegania wypadkom lawinowym, nawiązujace do metodologii jakościowej, pozwoliło zaczerpnąć z wiedzy i doświadczenia gromadzonych przez wiele pokoleń przewodnków górskich. Analiza wyników tych badań pozwoliła na stworzenie ilościowego wzorca, który został wykorzystany do udoskonalenia narzędzia wspomagania decyzji, jakim jest Avaluator 2.0. Efektywny proces podejmowania decyzji wymaga umiejętnego wybrania najważniejszych spośród istotnych czynników w danym czasie. Avaluator ma za zadanie wspierać jego użytkowniów w tym procesie.
Wiedza lawinoznawcza zwarta w broszurze w pewnych aspektach odznacza się różnym od europejskiego, a charakterystycznym dla Ameryki Północnej, ujęciem tematu, ale jest to tylko inny opis tych samych zjawisk i procesów. Staraliśmy się w przypisach przybliżać i wyjaśniać te różnice. Warto dodać, że przy tłumaczeniu dwa angielskie słowa − „balance“ i „exposure“ − sprawiały nam trudność. W oryginale „balance“ był używany w znaczeniu wyważenia, wypośrodkowania dwóch przeciwważnych czynników, w języku polskim słowo „balans“ nie ma takiej konotacji. Z kolei „exposure“, rozumiane jako wystawianie czegoś lub kogoś na jakieś czynniki, również nie ma takiego znaczenia w polskiej wersji tego słowa (tj. „ekspozycja“). Podobny problem istnieje w psychologii, gdzie w literaturze naukowej – ze względu na potrzebę takich określeń – zaczęto stosować polskie wersje obu tych słów w wyżej opisanych znaczeniach. My również proponujemy, aby w terminologii górskiej związanej z ryzykiem stosować słowa „balans“ i „ekspozycja“ w opisanym wyżej znaczeniu.
Avaluator jest jednym z wielu drobnych elementów, które można wykorzystać dla zwiększenia swojego bezpieczeństwa przy zimowych górskich działaniach. Warto pamiętać, że Avaluator, podobnie jak wszystkie inne metody wspomagania decyzji w terenie zagrożonym, wymaga wiedzy i umiejętności związanych z oceną pokrywy śnieżnej oraz, podobnie jak inne metody, nie jest doskonały. Żadne narzędzie nie jest w stanie zdjąć z osób uprawiających zimowe aktywności górskie ostatecznej odpowiedzialności za decyzje, które podejmują. To również element składowy górskiej wolności.
Marcin Kacperek, Andrzej Sokołowski, Przemysław Wójcik
